هوشنگ سارنج
تورنتو نزدیك به هشتاد سال پیش فوتبال ایران از میان زمین هاى پر غبار و تفته ى خوزستان بر پاهاى برهنه ى جوانان سوخته از تشنگى و دلباخته، در اوج فقر وسایل و مربیان كارآزموده بالید و امروز در خیل نمایندگان فوتبال آسیا به اردوى جام جهانى مى رود.
یك بازى، شبیه فوتبال امروزى، در كشور چین حدود چهارصد سال پیش از میلاد مسیح اجرا مى شده، در سال ۲۰۰ بعد از میلاد هم رومیان با یك توپ در میدانى كه خطى در وسط داشت، دو گروه، با یكدیگر مبارزه مى كردند تا آن توپ را از خط میانى به سوى حریف بگذرانند.
بچه هاى لندنى نیز در سال ۱۱۰۰ میلادى چیزى همانند فوتبال در خیابانها، بازى مى كرده اند. سالهاى ۱۸۰۰، هم بسیارى مدارس آن روزى انگلیس نوعى بازى شبیه soccerداشته اند. انان قوانینى براى آن بازى وضع كردند كه یك گون و هماهنگ نبود، بلكه هر گروه قواعد خود را بازى مى كردند. تا در سال ۱۸۴۸ نمایندگان مدرسه هاى گوناگون با همكارى كالج ترینیتى در كامبریج نخستین قوانین بازى فوتبال را تهیه دیدند و در سال ۱۸۶۳ نمایندگان تیم هاى سراسر انگلیس اقدام به تشكیل كانونى به نام football association نمودند. از آن تاریخ فوتبال آغاز به گسترش در جهان كرد. نخستین سازمانهاى فوتبال در بلژیك و بعد دانمارك و شیلی و ایتالیا و سرانجام در سویس پا گرفتند و تا اواسط ۱۹۰۰ در آمریكا، چندان رواجى نیافته بود، اما نخستین فدراسیون فوتبال كانادا در سال ۱۹۱۲ سازمان یافته است. و اما واژه ى soccer كه امروزه در بسیارى كشورها، از جمله ایران به آن فوتبال گفته مى شود، از از همان تركیب كانون فوتبال آمده است كه خلاصه ایست از assoc، امروزه در انگلستان و بسیارى كشورهاى دیگر به این بازى هم soccer و هم football association مى شود. در سال ۱۹۳۰ نخستین بازى جهت كسب كاپ جهانى فوتبال در شهر مونته ویدیوى كشور اورگویه اجرا گردید و از آن پس هر چهار سال یكبار در مكانى كه از سوى FIFAتعیین شده، بازیها، به طرز باشكوهى اجرا مى شود، تنها، هنگام جنگ جهانى دوم این رویداد ورزشى برگزار نگردید. بد نیست بدانید در سال ۱۹۰۴ میلادى هم، فدراسیون بین المللی فوتبال Federation Internationale de football Association (FIFA) اگر بازى شطرنج پیكار اندیشه ها باشد، فوتبال یك پیكار جدى میان دو گروه در زمینه هاى همسویى توانمندى هاى جسم و جان است. این مبارزه ى جمعى در میدانى به طول و عرض تقریبى ۱۰۰*۵۰متر با همكارى ۱۱ نفر در هر گروه، زیر نظر یك داور و دو دستیار او به پیش زمینه هاى، فرهنگ، رزم فنى و آگاهى هاى فراوان تاكتیكى و زیربناى تخصص علمى مربیان همراه با تیزهوشى و قدرت بدنى و آزمودگى بازیكنان نیازمند است.
فوتبال امروز با گذشته تفاوت هاى بسیار دارد. همگام با دیگر رشته هاى فنى – علمى، اقتصادى – سیاسى. این رشته در بستر دانش گسترده بالیده و از تمام امكانات موجود علمى بهره مى برد و در آن، بخت و اقبال و سرنوشت و كرامت جایى ندارد. آن كس از میدان مبارزه پیروز برمى آید، كه بیشتر بداند، نیرومندتر باشد با توان روانى باﻻ، دور از
دستپاچگى و خود باختگى، به اجراى همكاریهاى فنى و دست آوردهاى گروهى بپردازد. آغاز گسترش و فراگیرى فوتبال در ایران، به دنبال اكتشاف نفت در حوزه هاى مناطق نفت خیز و ایجاد شهرك ها و شهرهاى نفتى و آمدن كاركنان انگلیسى به آن مناطق پدید آمد. كاركنان انگلیسى شركتB.P هنگام استراحت به بازى فوتبال در زمین هاى شهرهاى مسجدسلیمان و آبادان مى پرداختند- نقل به مفهوم از كتاب تاریخچه ى ورزش در مسجد سلیمان نوشته منوچهر یاورى. كم كم بازى فوتبال به دیگر شهرهاى ایران نفوذ یافت. متاسفانه درآمد ملت ایران از فروش و حراج و یغماى نفت از سوى “شركت هاى نفت انگلیس و بختیارى”، “انگلیس و ایران” و بعد از ملی شدن نفت، “شركت هفت خواهران” و “كنسرسیوم نفت” و …. و …. چیزى بیش از هزینه ى استخراج و لوله كشى انتقال نفت تا سواحل جنوبى كشور و توسعه برنامه خانه سازى براى پرسنل خارجى و ایجاد نهادهاى تفریحى – سینما، باشگاه، استخر، فروشگاه ….. نبود – به نقل مفهومى از كتاب پنجاه سال نفت نوشته مصطفى فاتح – و گویا جمله آن سیاسمتدار بزرگ درست آمد كه “نفت براى همه طلاست و براى مردم ایران بلاست” نه پیش و نه پس از آن تاریخ ریال صرف توسعه ى بهداشت و ایجاد ورزشگاه هاى مورد نیاز مردم نگردید. ایرانیان مستعد، هیچگاه فرصت ابراز شایستگى هاى ورزشى را همانند دیگر زمینه ها پیدا نكردند.
فرزندان صاحبان حقیقى نفت در میان گندابروها و فاضلاب جارى در شورآب رودخانه هاى هرزآب، به آببازى رفتند و بیگانگان در آب تصفیه شده به پول بیچارگان درمانده میان استخرهاى خصوصى در آرامش و خلوتگاه دلخواه شنا كردند. در حاشیه ى آن بازیگرى هاى حسرت انگیز فوتبال ایران برفراز زمین هاى خاكى و تفته ى خوزستان، بر پاهاى توانمند و برهنه ى جوانان سوخته از تشنگى و دلباخته، در اوج فقر لوازم بازى و مربیان آزموده بالید و امروز در خیل نمایندگان فوتبال آسیا به اردوى جهانى فوتبال مى رود. در تاریخ ورزش ایران چیزى به نام برنامه ریزى و آینده نگرى بنیادى وجود نداشته از دوران قاجاریه اسنادى كه به جا مانده، ورزش در انحصار درباریان بوده، آن هم بازى در حوضخانه هاى مرمرین و شكار و داغ و درفش و تاب بازى بر آونگ طناب درخت. و بعدها كه درآمد سرشار نفت سرازیر گردید، گویا یگانه مصرف آن، خرید جنگ افزار و درمان كچلی دیگر نیازمندان جهان بود. ما به حكم خصلت هایمان، مانند هنرمندان، بزرگان، پدران، مادران، معلمان و ورزشكارانمان، انتقادپذیر نیستیم. تا آمدن آن دوران، حالیا براى بازیكنانمان كف بزنید، بد نگویید، روحیه خراب نكنید. زیرا ملت ایران به گفته “برشت” به “قهرمان” نیاز دارد. مردم حق دارند به دنبال نیازهاى روانى، از ته دل فریاد بكشند، امروز در باور آنان بخشى از غرور ملی شان در گرو بازى هاى جام جهانى پنهانست. اكنون كه تیم ملی آنان راهى جام جهانى شده است از هر گون نفاق افكنى، شایعه سازى رسانه اى بپرهیزید. تا آنان، خود از كف داده پا به میدان نگذارند. ما ملتى غیرمنطقى، احساساتى، ضربه پذیر، شكننده، سختى كشیده و نامهربانى دیده ایم. ما به علل فراوان تاریخى، نیازمند هر لحظه “بارك الله” هستیم، ما روحمان با “جانمى” سیراب مى شود. ما ملتى بت ساز و قهرمان پرست هستیم و قهرمانان ما از این چهل تكه ى بس زیبا و دل انگیز سرزمینمان بیرون نیستند، آنان نیز مانند من، تو، او، ما، شما، ایشان” به “تشویق” و “ترغیب” و “بدرقه” محتاجند بگذارید، مردمان، نمایندگان خویش را در صحنه اى بین المللی و صلح آمیز، مغرورانه بستایند.
**********
Houshang Saranj – Toronto