هوشنگ سارنج
هزاره ی سوم, پپش از میلاد ” انزان ” سر زمینی آباد ؛ در بر گیرنده ی خوزستان و لرستان و کوه های بختیاری کنونی با شهرهای شوش, ماکداتو , خایدالو (خرم آباد )…بود و دستنوشتن و زبان, ویژه داشت .فرمانروانشینش ؛ایاپیر , انشان , ایزج, مال ,میر , مال, امیر هم در چرخش,روزگار ؛ نا میده می شد تا سر انجام, سال, ۱۳۱۴ ش باز گردید به ایذه. پایگاه, انشان, بزرگ ایذه ؛ بر بلندای ۷۶۰ متری شمال خآوری خوزستان؛ زیر, آسمانی آبی و هوایی خوش , نجیبانه و آرام در چنبره ی کوه دیواره ای گرداگرد؛ بر غربالی از زمین به اندازه ی ۳۹۳۰ کیلومتر, مربع با کشاورزی و دامداری و قالیبافی و دیگر دست سازها؛ چونان گلیم بافی -نمدمالی -چوقا بافی سنگتراشی ,گیوه چینی …زندگی می سازد.
ساختار, زمین شناختی ایذه با دشت, خوزستان ؛دیگرگونست. دشتی و کوهساریست. و کوه هایش؛ با فرسایش, گرما سر مایی و بارندگیهای پیاپی ؛ پر تراک و شکافهای زیبا, شگفتی زا و یگانه است. رودخانه ی زندگیساز, کارون از ۲۰ کیلو متری مالمیر پایگاه,فرمانروایان, اتابکان,لر ؛ بر آبتنگه ای ژرف می گذرد. دو بخش ؛ ده دهستان؛ و چهل و نه؛ آبادی بزرگ و کوچک, امروزین, ایذه را چشمه ساران و کاریز های برفابی ؛ آبیاری می کنند.
برین چمنزارهای ارزنده و زیر, سایه ساران, بلوطهای تنآورش ؛ نسلهای دلدار, نیرومند و پاک نژاد, بختیاری -بهمیی (اورک,سهید گورویی, لجمیراورک , عالی محمودی , نوروزی , بویری سر قلی, کورکور و بویر بندانی …) دین باوران, شیعی پاسوران و کوتوالان, سرزمین, مادری پدری خود زیسته اند و ریشه در سنگهای سخت, آن فرو برده اند.
ایذه در دوران, ایلامیها (عیلام )پیشرفته بود و نشانه های مانده از جمله تندیس , برنزی مرد, پارتی – در موزه ایران, باستان – آگاهی بر ویژه برجستگی آن می دهد. ایلام در گذشته تمدنی پیشرفته با پادشاهی گسترده داشت که دامنه اش تا خوزستان و لرستان می کشید. نمونه ی نوشتنشان بر سنگنوشته های کنده کاری کول فرح بجای مانده است.
ایذه , در دوران,ساسانی نیز آباد بود و آتشکده اش تا دوران, هارون الرشید,افروخته بود. (یاقوت,حموی )ایذه را مسلمانان با آشتی سال, ۵۵۲ق بچنگ آوردند. (طبری) سرگزیت, ایذه و رامهرمز به بصره می رفت. (طبری )سر انجام روزی ؛ مردم, ایذه بر امام موسی اشعری فرمانروای بصره شوریدند.(بلاذری )…بخش, ایذه ؛از میانه ی سده ی ششم؛ تا آغاز, سده ی نهم؛ زیر, فرمانروایی اتابکان, لر بود و ابو طاهر؛ ۵۵۰ق آنجا را ؛ به آزادی رسانید و شهر, ایذه را پایتخت,خود ساخت. (ابن, بطوطه )پس از بر افتادن, فرمانروایی اتابکان, لر؛ سال, هشتصد و بیست و هفت, ه.ق ایذه ؛ آرام آرام؛ رو به ویرانی نهاد و مردمانش کوچیدند. اکنون ایذه در کمند, تاریخی سنگواره ایست .
تاریخ نمای آیاپیر, سالمند؛ سنگ نوشته ها ایست از دوران, ایلامی و ساسانی . درین چرخه ی سنگ نگاره ها ی کنده کاری بر بدنه ی هر کوه یا کوهپاره؛ دو سنگ نبشته به زبان, پهلوی است. کم آبی روز افزون ؛ دو تا لا ب, میان گران و بندان کوه را به کشتزاران بخشیده است. “ایدید ” یا “ایدیذ “به معنی آبکنار , بار, معنایی ایذه در کنارتا لا ب, میانگران را با خود دارد. دیدنیهای بیهمتای ایذه ؛ چندان فراوانست که بایستی پای هر سنگ دیواره ی نشاندارش , لنگر انداخت.
در کتیبه های اشکفت, سلمان ( سلیمان )نام, ایذه ؛ آیاپیر آمده است. چهار بر جسته نگاره اش؛ “هانی ” فرمانروای آیاپیر است. در گورستان, شهسواران ؛ از دوران, صفویان, , بسیاری از گور, پهلوانان ؛ با شیر های سنگی آراسته است . گور دخمه ها ی زیر خاکی دآر ؛ می تواند در “برد, گوری ” باشد. که مسلمانان از نبش گور , ابا دارند. کول فرح خود برگهای پراکنده و رو به نابودی تاریخ, پنجهزار ساله ایست.
امامزاده عبدالله و امامزاده دینآور نیز پذیرای زایران,تشنه ی یارمندی اند. و سد کارون, ۳ نماد, دانش پیشرفته ی مهندسی نوین ؛ بر بنیاده کاربری انرژی برق و آبیاری کشاورزی و بهره وری شهری ؛ دست آورد, دانش آموختگان, دانشگاه های ما ؛ برابر با پیشرفته ترین نمونه های جهانی و نگهداری و باز سازیهای شبانه روزی آن به پایمردی مهندسانی از سرزمین, ایذه هم؛ در ۳۰ کیلو متری شهر, دفتر های سنگی تاریخ پر افتخار ؛ دیدنی است.
**********
۲۰ آذر ۱۳۹۶
اصفهان