هوشنگ سارنج
قطب الدین ایبک ، از اطرافیان سلطان محمود بن سام بود. در زمان وی بر هند مستولی شد و دهلی را دارالملک ساخت… (تاریخ گزیده، چاپ لندن ، ج ١ ص ٤١٢…) منار قطب ، در مجموعه ویرانه هایی، باز مانده از مسجد و مدرسه و دروازه و گورگاه یادمانی است؛ از دوران فرمانروایی شاهان مسلمان هند. گویا، بلند ترین، منار سنگ ساخت هند باشد.
منار بر پایه ی بیرونی ١٧/٥ متری و بلندای ٧٢/٥ ، آسمان دهلی را نشانه می رود و حاکمان میرنده، می پنداشتند؛ که با گذشتن از ٣٧٩ پله ی آن و رسیدن به آخرین اشکوب ٢/٥ متری، می توان، به ملکوت جاودانه، عروجی داشت. ساخت این منار، از مرمر و ماسه سنگهای سرخ، در آغاز سده ی هفتم هجری در پنج اشکوب سر گرفته است. در میان هر دو اشکوب ، ایوانی گرد و محجره دار بس متناسب، کمربندوار، بر آمده از بدنه، ستون ترکبندی شده ی هلالی را در آغوش گرفته. بر پیشانی دیداری هر ایوان هم، کتیبه ای از آیه های قرآنی و نامهای قطب الدین ایبک و سلطان محمود بن سام ، حجاری ، شده است.
دهلی، زیر پای این توده ی سنگ بر سنگ نهاده که، در خونابه ی کار بی امان بیگاری، تآر و پودش ، رنگ گرفته است؛ روزانه ، روی به گسترش دارد. مناری که ، هر رج آن ، نماد شکوهی شکسته و نمایانگر جباریت غروری ، در پیوند نمایش قهاریتی است. امروزه، سنگ سرد، و فروریختگی سازه های بهم پیوسته ی ویران ، بی چراغ و مناجاتیان ، با زبان بسته ی خونین ، می گویند : نام ستمگران، در پرچمهای آخته ی آزردگی هنر مندان گمنام، جاودانه می شود. چه ، اگر قربانگاه دیوارهای سنگی و آن اشتران بیابان نورد سنگکش، و آن پنجه های لهیده و دلهای مرده و آرزو خواه و خونهای جاری در رگهای هم ارز، با سوگلیان بر گزیده ی حرمسراها ، نبود؛ آن همه یادواره های پر عظمت، آفریده می شد؟ پهنه ی نمازگاه و نیایشکده ی بازمانده در آوارها، همراه با سر درهای سنگی و سنگتراشی هنرمندانه ی آیه های قرآنی، سند و نشانگری برکار آمدی و همکاری هنرمندان ایرانی و هندی می باشد؛ که بسیار فرسوده است.
گذشته ی فن آوری پیشرفته ی پولاد هندی هم رو در روی منار قطب، ستونیست، گلدسته، میانه ی مسجد. بیداری هندیان در زمینه ی فن آوری گردشگری ، آنانرا، وادار ، به چیدمان نوین سنگ و آجر تپه های ویرانه ی نیایشگاه ، کرده است. بی گمان، هند با آن گذشته ی باستانی ، و گذار از سختی چند امپراتوری و انقلابی بزرگ، دیدنیهای بسیار دارد. بویژه ، دهلی، که شاه نشین همه ی قداره بندان تاریخ ستم، از پکن تا لندن بوده است.
**********