هوشنگ سارنج
در میتولوژی روم و یونان باستان”پرسفون “یا “کوره ” دختر زیوس یا “ژوپیتر ” -شاه خدای وارگان المپ – الهه ی زیبا روی،و حامی کشاورزی و باروری زمین است. در افسانه آمده است: روز ی پرسفون که در چمنزاری گل می‌‌چید و دسته می‌‌بست ” هادس ” یا ،پلاتو، خدای مرگ و نابودی ،او را در ربود و به ژرفای زمین فرو برد تا به همسری خود در آورد.دمتر مادر پرسفون -که از گمشدن دخترش دلشکسته و سرگردان جهانخاکی شده بود ؛خشمگین شد و به تلافی مانع رویش گیاهان و هر سبزه گردید.زیوس ،برای بازگشت حاصلخیزی به زمین ،دستور داد تا هادس ،پرسفون را به مادرش باز گرداند و نیز مقرر داشت تا ،هر یک از آنان ،یک سوم محصول سالانه را بار آورند.بازتاب ناخرسندی ی دمتر ،در خشگی و ناباروری زمین در خلال تابستانها که،هادس با پرسفون،زندگی دارد ؛جلوه یافت.
زمستانها که،دمتر ،با دخترش همراه است ؛زمین،آبدار و سبزه و غله و گیاه رو به رشد و نمو،می آورند.این ،افسانه ایست در توجیه ،چرخه ی گیاهان طبیعت وابسته به دورانهای آغازین زندگانی بشر.جالب آنکه ،هنگام همسری و ازدواج پرسفون با هادس،در جهان زیرین خاک ،پرسفون،دانه‌های انار ،خورده بود و از آن،پس،انار،نماد همسری و زناشویی،شده است.
سر سبزی ی همیشگی این درخت به میوه ی آن جنبه تقدسی جهانی داده است.یونانیان باستان می‌‌پنداشتند آفرودیت آن درخت را با دستان خویش ،در جزیره ی قبرس، کاشت.یا،از ریختن خون باکوس، بر خاک درخت انار ،رویید.در ستایشکده‌های باستانی، هم نقش انار ،به نشانه ی قداست جزو تزیینات آیینی به کار می‌‌رفته.در معبد سلیمان ، نقش انار بر دو ستون برنجی ،نماد و گواه درخت زندگانی بود.در کتاب تورات ،نیز اشاره‌ای به نقش انار بر پیش دامن جا مه ی پیشوایان روحانی وجود دارد.
در اسطوره‌ای ایرانی آمده از دسته تیشه فرهاد که با آن خود را در راه عشق به شیرین کشت؛درخت اناری رویید.که آن درخت بر آمده در بیستون را انار فرهاد می گفتند. ایرانیان باستانی ،با سوزانیدن و ایجاد دود از شاخه‌های درخت انار ،فضای خانه را از وجود ارواح خبیث و دیوهای خطر ساز ،پاک می‌‌ساختند.
در شب یلدا ،به نیت تندرستی و باروری انار می‌‌خوردند.و هنوز هم در پاره‌ای از روستاهای ایران ،هنگام عروس بران ،به خانه بخت،پیش پای عروس ،اناری سرخرنگ،آبدار و تازه ،را داماد ،پرتاب میکند تا عروس با پای خود آنرا له گرداند که شاید آرزوی باروری و آوردن پسری در آن کار رمز آمیز نهفته باشد. اغلب مسلمانان ،هم، انار را میوه بهشتی می‌‌دانند.در سوره الرحمن بدان اشاره‌ای هست.
کلینی و مجلسی به آن باور اشاره کرده ا‌ند.جلال ال احمد در داستانی کوتاه که اشاره ی اسطوره‌ای در آن وجود دارد نیز در باره ی گونه‌ای باورمندی باستانی مطلبی دارد. پاره‌ای روستا نشینان غرب ایران ،هنوز ،شبهای جمعه ،انار خیر ارواح درگذشتگان می‌‌کنند. در کتابهای طبی دانشمندان ایرانی مانند بیرونی،علی بن احمد اهوازی ،ابو منصور هروی ،ابن سینا،از خواص درمانی انار مطالبی آمده است.
موفق هروی در کتاب الا بنیه عن الحقایق الا دویه.سال ۳۵۰-۳۶۶هجری قمری نوشته ” همهٔ نوع رمان (انار) قابض است دندان را کند میکند…صفرا و تیزی خون ،بشکند…گلو و سینه را نرم کند…جراحت‌ها را فراهم آورد…ریش دهان را منفعت دهد…صص ۱۶۲-ا۶۳ “ در صنعت چرمسازی دباغی و رنگرزی پشم قالی از برگ و پوست و ریشه درخت انار استفاده ی فراوان می‌‌شود.
نامی‌ترین انارهای ایران ،از شهر‌های کویری ،چون عقدا،ساوه ،اردستان و … در انواع ترش،شیرین،میخوش،سیاهپوسته،سپید دانه،بیدانه و ازغند می‌‌باشند.
**********
Houshang Saranj – Toronto